Plagiocefalie (afgeplat hoofdje)
Plagiocefalie, ofwel afplatting of scheefgroei van baby's hoofdje, komt steeds meer voor. Naar schatting heeft twintig procent van de baby's van zeven weken oud hier last van (van Vlimmeren, 2007). Wat is het, hoe komt het, hoe voorkom je het en wat kun je eraan doen?
Wat is plagiocefalie?
Eigenlijk spreken we over twee dingen: afplatting en scheefgroei. Een asymmetrische afplatting van het achterhoofd (scheefgroei dus) wordt plagiocefalie genoemd. Een afplatting centraal op het achterhoofd (afplatting dus) heet brachycefalie.
Hoe ontstaat het?
Een afplatting van baby's bolletje ontstaat meestal doordat baby een voorkeurshouding heeft, zijn hoofdje het liefste steeds naar dezelfde kant draait. Je baby kan zelf die voorkeur ontwikkelen, maar soms ligt het ook aan de manier van verzorgen. Ben je rechtshandig, dan verzorg je je baby makkelijker door hem rechts van je te leggen en kijkt hij vaker over zijn rechterschouder naar ons toe. Omdat de meeste mensen rechtshandig zijn, komt de afplatting in de meeste gevallen aan de rechterkant voor. Je ziet dit het beste door van bovenaf op het hoofdje te kijken.
De afplatting kan ontstaan omdat de schedel van kleine baby's nog erg zacht is. Afplatting komt tegenwoordig meer voor, doordat baby's op hun rug te slapen worden gelegd aangezien deze slaaphouding de kans op wiegendood aanzienlijk verminderd (leg dus ook zeker altijd je baby in de rugligging!). Het wordt niet veroorzaakt door de bevalling, een stuitligging of een afwijking in de beweeglijkheid van de nek (Van Vlimmeren, 2007).
Soms ontstaat het door het vroegtijdig sluiten van de schedelnaden (Craniosynostose). Dit komt bij 1 op de 2300 baby's voor en kan voor of na de geboorte tot uiting komen. Ook kunnen achterliggende aandoeningen zoals een sleutelbeenfractuur of visuele beperkingen de oorzaak zijn.
Opvallend is dat jongens een hogere kans hebben op afplatting dan meisjes. De kans is verder verhoogd bij een eertgeborene (ook bij tweelingen), bij een aangeboren afwijking en bij prematuur geboren baby's.
De rugligging
Vaak wordt gesteld dat er tegenwoordig meer kleintjes met een afgeplat hoofdje zijn door het advies baby op zijn rug te slapen te leggen. Dat is te kort door de bocht. Ja, sinds het advies er is en baby's niet op buik maar rug slapen, is er meer plagiocefalie. Maar het is niet zo dat rugligging per definitie afplatting veroorzaakt. Als een voorkeurshouding wordt voorkomen (hoofdje afwisselend links en rechts leggen) en baby tijdens de wakkere uurtjes niet vastgezet wordt op een stoeltje of ook steeds op de rug ligt, dan gaat het veelal prima. Gedrag is hier dus de grootste veroorzaker. Los daarvan: voorkomen van wiegendood is belangrijker dan het voorkomen van afplatting, leg dus altijd je baby op zijn rug te slapen.
Er zijn ook zorgverleners die de rugligging gedurende de eerste week of weken niet onderschrijven. Enerzijds omdat baby dan nog in de foetushouding ligt en de rugligging erg onnatuurlijk is op dat moment, anderzijds omdat juist gedurende de eerste weken de schedel zo gevoelig is voor vervorming. Die zorgverleners stellen ook dat er soms een medische indicatie kan zijn om juist voor de zijligging te kiezen, bijvoorbeeld misselijkheid en spugen (Bron: Vakblad Kraamzorg).
Probleem?
Een afgeplat of scheef hoofdje is meer dan een cosmetisch probleem. Het kan gebeuren dat deze baby's zich motorisch te langzaam ontwikkelen, waardoor weer nieuwe problemen ontstaan. Maar, dit is een beetje een kip-ei verhaal: als een baby een voorkeurshouding ontwikkeld, is de kans op afplatting groter en zal baby 'eenzijdig gericht' zijn, wat de motorische ontwikkeling niet ten goede komt. Tegelijkertijd: een voorkeurshouding ontstaan vaak door te weinig afwisseling bij de verzorging en bij die aanpak wordt baby motorisch minder gestimuleerd (in normale mensentaal: als je baby steeds op dezelfde manier vasthoudt en neerlegt, baby niet vaak op de buik neerlegt en wel steeds in een (wip)stoeltje zet, dan heeft baby minder gelegenheid om zich motorisch te ontwikkelen en is de kans op afplatting groter).
Voorkomen
Voorkomen is beter dan genezen en dat betekent dat je baby niet de hele tijd op zijn rug moet liggen. Wel bij het slapen, maar let er goed op dat je baby geen voorkeurshouding ontwikkeld. Laat hem steeds bij het slapen aan een andere kant op kijken, zodat je baby evenveel naar links als naar rechts kijkt. Om te onthouden welke kant is geweest kun je bijvoorbeeld een klein knuffeltje aan het voeteinde leggen, die je steeds aan de kant legt waar je baby nu naar kijkt. Heeft je baby al een voorkeur? Dan kun je proberen zijn voorkeur te wijzigen door aan de minder geliefde kant iets moois te hangen, zoals een mobiel. Baby's kijken het liefste naar het licht, dat zal zijn aandacht trekken. Draai daarom het wiegje af en toe of leg je baby afwisselend in zijn bedje, zodat hij niet steeds naar dezelfde (licht)kant wordt getrokken.
Als baby wakker is, leg hem dan regelmatig op zijn buik. Dat is ook goed voor zijn motorische ontwikkeling. Laat hem lekker op een kleed of in de box liggen (blijf erbij) en niet teveel in allerlei (wip)stoeltjes. Vrijheid in bewegen is erg belangrijk.
Bij de voeding kun je je baby het beste afwisselend in de rechter of linkerarm nemen. Bij borstvoeding doe je dit natuurlijk al automatisch aangezien je steeds van borst wisselt, bij flesvoeding moet je er even op letten.
Hulpmiddelen
Kussentjes, rollen en matrasjes die afplatting kunnen voorkomen doordat de druk op het hoofdje beter wordt verdeeld of die helpen om baby op de zij te laten liggen staan in Nederland ter discussie. Ikbenmama.nl verkoopt ze wel. Dit heeft ermee te maken dat we graag de mama zelf en geïnformeerd aan het roer laten staan, niet betuttelen, en omdat het ene hulpmiddel het andere niet is. Natuurlijk hebben we wel een kritische blik. Daarom tekst en uitleg:
- In Nederland worden kussentjes e.a. met argusogen bekeken. Dit heeft te maken met het verminderen van de kans op wiegendood. Het advies is immers rugligging en zo min mogelijk zachte dingen in het bedje leggen (omdat baby zich dan kan verstikken). Dat is natuurlijk het beste en veiligste. Maar...
- In Zweden wordt sinds 2000 het gebruik van speciale babykussens aanbevolen door de Swedish National Board of Health & Welfare, voor alle baby's, om afgeplatte bolletjes te voorkomen.
- Ziekenhuizen in Zweden gebruiken speciale kussentjes voor pasgeboren baby's.
- Het gaat hier om speciale (niet zachte) babykussens die voor alle baby's worden aanbevolen.
- Men aldaar concludeert dat er juist minder wiegendood is bij gebruik van deze kussens.
- Sommige Nederlandse zorgprofessionals onderschrijven de rugligging gedurende de eerste weken niet en adviseren juist de zijligging.
- Er kan een medische indicatie zijn, zoals misselijkheid en spugen, om juist voor een andere (zij- of hellende) ligging te kiezen.
- Landen en zorgprofessionals verschillen dus van mening. Waar men het wel over eens is: niet alle hulpmiddelen zijn even geschikt, het maakt verschil of je praat over slaapjes overdag of 's nachts en rugligging is bijna altijd te prefereren.
Onze insteek is dat het ene hulpmiddel het andere niet is, er zijn kwaliteits- en toepassingsverschillen. Het maakt uit of je een goed product onder begeleiding overdag gebruikt of een slecht product zonder waakzaamheid en begeleiding. Nuancering dus. Dat is ook de reden waarom Nederlandse kinderartsen en fysiotherapeuten in sommige gevallen, onder voorwaarden, de hulpmiddelen adviseren. Er zijn ook kinderartsen zijn die hulpmiddelen ontwikkelen die wel degelijk veilig zijn.
Producten zijn gemaakt voor een toepassing. Bijvoorbeeld voor in het autostoeltje, om druk op het bolletje te verminderen. Vervoer je je baby vaak in een autostoeltje, dan kan dit een oplossing zijn om het risico te verminderen. Dit is dus prima toepasbaar naast voldoende 'tummy time' en slapen in een kussenloos bedje. In een ideale wereld zit je baby niet lang in een autostoel, maar de wereld is niet altijd ideaal en dan kunnen dit soort producten soelaas bieden. Hetzelfde geldt voor bijvoorbeeld een hellend kussen: in een ideale wereld hebben baby's geen reflux. Maar heeft je baby dit wel, dan kan de helling voor verlichting en slaap zorgen.
Het is beter om een goed product voor het juiste doel op de juiste manier te gebruiken (als het kan onder begeleiding) dan zelf oplossingen te bedenken die wellicht tot onveilige situaties leiden.
Kortom: gebruik je verstand, laat je begeleiden en houd altijd een oogje in het zeil.
Behandelen
Heeft je kleintje toch een afgeplat hoofdje gekregen of een sterke voorkeurshouding? Hoe eerder je erbij bent hoe beter. Met hanteringsadviezen van de kinderfysiotherapeut kun je voorkomen dat er een grote afplatting aan een kant ontstaat en de voorkeurshouding 'oplossen'. Is er al een ernstige afplatting? Dan is dit 'bij te sturen' met een redressiehelm. Fysiotherapie richt zich op het afleren van de voorkeurshouding. De helm is voor het 'bijsturen' van de scheefgroei en moet iedere dag bij voorkeur 23 uur gedragen worden, vaak tot de eerste verjaardag. De indicatie voor zo'n helpmpje wordt door de kinderarts gesteld.
Meer informatie
JGZ-Richtlijn 'Voorkeurshouding en schedelvervorming'
Nieuwsbrief voor alle mama's
Wil je graag op de hoogte blijven van alle leuke ikbenmama nieuwtjes? Tips ontvangen voor jou en je baby? Schrijf je dan in voor onze nieuwsbrief we beloven je niet te spammen en alleen te delen waar je écht wat aan hebt.